Jeśli konstytucja i świadomość obywateli nie zapewniają stanu równowagi, to dochodzi do rozwoju niczym nie krępowanej tyranii.
James Madison (1751-1836) IV Prezydent Stanów Zjednoczonych
W warunkach kryzysowych naturalne jest to, że w pierwszej kolejności martwimy się o naszych najbliższych oraz o środowisko, w którym funkcjonujemy na co dzień. Pandemia koronawirusa stawia nas przed dwojakim problemem: z jednej strony czysto medycznym, tj. realnym zagrożeniem dla zdrowia, a z drugiej ekonomicznym, wynikającym z wpływu pandemii na działanie gospodarki.
O ile w tym pierwszym aspekcie jesteśmy w stanie w znacznym stopniu zadbać o nasze bezpieczeństwo – poprzez postępowanie zgodne z zaleceniami lekarzy i naukowców – o tyle w tym drugim sytuację poważnie utrudniają działania „ratunkowe” podjęte przez rząd. Niestety, wbrew zdrowemu rozsądkowi rządzący nie zdecydowali się na złagodzenie obowiązków administracyjnych i fiskalnych ciążących na przedsiębiorstwach tak, aby mogły one w bardziej elastyczny sposób dostosowywać się do obecnych warunków. Na domiar złego wdrażana przez nich polityka makroekonomiczna, zamiast promować oszczędność, dąży do jeszcze większego zadłużenia państwa i osłabienia złotego.
Po raz kolejny przekonujemy się zatem, że w niepewnych czasach rząd kieruje się wyłącznie populizmem, obnażając swoją niekompetencję, a środki, które serwuje jako remedium, zwiastują jedynie pogłębienie problemów. W związku z powyższym musimy wybiegać myślami poza obecny kryzys zdrowotny. Pokazuje on bowiem, jak ważna jest świadomość polityczna społeczeństwa, która w przypadku Polski nadal pozostawia wiele do życzenia. Mimo iż nasz bezpośredni wpływ na politykę jest ograniczony, możemy skierować swoją uwagę na osoby z bliskiego nam otoczenia i zachęcać je do zainteresowania się problemem.
Pomocne w tym mogą być cztery projekty edukacyjne przygotowane przez Foundation for Economic Education: seria artykułów poświęconych obecnemu kryzysowi, centrum edukacyjne, kursy online oraz biblioteka. Przyjrzyjmy się zatem, co takiego oferują:
Komentarze dotyczące pandemii COVID-19
Dział ten to zbiór artykułów, w których od początku marca niemal codziennie omawiane są różne aspekty obecnego kryzysu z punktu widzenia teorii ekonomii, filozofii politycznej i kultury. Autorzy zwracają uwagę przede wszystkim na skuteczność wolnego rynku i prywatnej przedsiębiorczości w rozwiązywaniu nawet najbardziej skomplikowanych problemów społecznych. Niewątpliwą zaletą owych tekstów jest to, że tłumacząc zawiłości różnych zjawisk, np. nagłego wzrostu cen niektórych produktów, przywołują konkretne, z życia wzięte przykłady oraz towarzyszące im problemy wywołane państwowym interwencjonizmem.
Jest to podstrona portalu FEE zawierająca krótkie lekcje objaśniające podstawowe pojęcia ekonomiczne. Materiały te mogą służyć zarówno do uporządkowania posiadanej już wiedzy, jak i narzędzie dla rodziców i opiekunów, którzy chcieliby pomóc swoim podopiecznym lepiej zrozumieć funkcjonowanie społeczeństwa. Szczególnie pomocny w tym aspekcie okaże się interaktywny charakter prezentowanych treści, na które składają się artykuły, nagrania wideo i quizy. Dostępne obecnie tematy to: zjawisko rzadkości dóbr, koszt alternatywny, bodźce ekonomiczne, korzyści płynące z dobrowolnej wymiany oraz natura przedsiębiorczości (szczególnie warto zapoznać się z artykułem What is enterprenurship?).
Kolejnym projektem edukacyjnym oferowanym przez FEE są kursy internetowe poświęcone ekonomii i przedsiębiorczości oraz podstawom ustroju politycznego Stanów Zjednoczonych. Mimo iż są one podobne do wyżej omówionego centrum edukacyjnego, przeznaczone są raczej dla uczniów szkół średnich i studentów z racji obszerniejszego i bardziej zaawansowanego poziomu materiałów. Zbiór pierwszy stanowi wprowadzenie do ekonomii i porusza tematykę jej podstawowych zasad, źródła rozwoju gospodarczego oraz kryzysów. Jego najobszerniejszym elementem jest jednak teoria przedsiębiorczości składająca się z aż ośmiu modułów. Zbiór drugi to pięć modułów poświęconych przyczynom rewolucji amerykańskiej, zasadom ustrojowym wyrażonym w Konstytucji USA oraz podziałowi władz. Treść kursów opracowano tak, aby korzystający mogli odnieść zawarte w nich przykłady do własnego doświadczenia i kształtować przez to umiejętności krytycznego myślenia. Całość jest darmowa, wystarczy jedynie zarejestrować się na stronie FEE.
Biblioteka FEE liczy sobie ponad sto dostępnych w większości za darmo publikacji (w formatach epub, mobi i pdf) o różnej objętości: od kilkunastu do kilkuset stron. Autorami książek są mniej lub bardziej znani polskim czytelnikom myśliciele jak Ludwig von Mises, Henry Hazlitt, Leonard E. Read czy Jeffrey Tucker. Poruszana przez nich tematyka obraca się wokół szeroko rozumianych zagadnień ekonomicznych i politycznych, ale nie tylko – część dotyczy bowiem kwestii takich jak mentalność i moralność. Są to niezwykle wartościowe pozycje, pomocne w kształtowaniu nie tylko naszej wiedzy, ale i postawy życiowej. Dzięki pełniejszemu zrozumieniu i ugruntowaniu naszych poglądów nabierzemy pewności, która pozwoli nam inspirować do działania również innych.
Jak poucza Lawrence W. Read, wieloletni prezes FEE, „bój o wolność musi trwać nieustannie” – zwłaszcza w dobie obecnego kryzysu, kiedy to parcie ku etatyzmowi i interwencjonizmowi nabrało szczególnego rozpędu. Musimy pamiętać, że działania rządów na całym świecie stanowią poważne zagrożenie dla naszego poziomu życia i tylko od nas zależy, czy będziemy potrafili przeciwstawić się merytorycznie owej fali.
Niezwykle ważne jest również to, abyśmy zwracali się do ludzi młodych i starali się pokazywać im, że istnieje alternatywa dla mentalności biurokratycznej oraz że źródłem rozwoju i rozwiązywania problemów społecznych – nawet w czasie pandemii – jest prywatna przedsiębiorczość i działanie oddolne. Korzystajmy więc z materiałów udostępnianych przez FEE oraz inne organizacje1 i zachęcajmy ich do edukacji, tak aby potrafili odróżnić rozsądną politykę od szkodliwej i w przyszłości kształtować rzeczywistość w sposób odpowiedzialny i mądry. Nie od dziś bowiem wiadomo, że jedną z dróg do zmiany mentalności społeczeństwa jest praca u podstaw.
Dawid Świonder
1 Inne wartościowe projekty edukacyjne prowadzą np. The Library of Economics and Liberty, Mises Institute, Libertarianism.org, Ayn Rand Institute czy The Self-Educated American.
