Bernstein: Okres wynalazków

PAFERE WIDEO

W jednym z numerów „American Heritage” („Amerykańskie Dziedzictwo”), czasopisma poświęconego analizie ważnych wydarzeń kulturalnych w historii Stanów Zjednoczonych, opublikowany jest artykuł, który dostarcza wiele śladów prawdziwej natury Ameryki drugiej połowy XIX wieku. Tekst „Ludzie postępu” przedstawia największych innowatorów XX wieku i przyjmuje za początek sławny obraz Christiana Schussele’a z 1862 o tym samym tytule, będący opisem 19 wielkich amerykańskich wynalazców pierwszej połowy XIX wieku.

Obraz Schussele’a portretuje takich ludzi jak: Cyrus McCormick (1809 – 1884) – wynalazca i producent żniwiarki oraz innego sprzętu rolniczego; Charles Goodyear (1800 – 1860) – opracował proces wulkanizacyjny, czyniąc tym samym gumę bardziej użyteczną; Samuel Colt (1814 – 1862) – wynalazca i producent broni; Peter Cooper (1791 – 1883) – budowniczy pierwszej amerykańskiej lokomotywy parowej; Samuel Morse (1791 – 1872) – innowacyjny myśliciel odpowiedzialny za wynalazek zarówno telegrafu elektrycznego jak i alfabetu Morse’a; William Morton (1819 – 1868) – dentysta, który użył eteru jako środka usypiającego; Elias Howe (1819 – 1867) – wynalazca maszyny do szycia.

Ci, jak również 12 innych utalentowanych myślicieli i wynalazców są bohaterami dzieła Schussele’a. Organizacja Administratory Cooper Union for the Advancement of Science and Art (Unia Cooper’a ds. Postępu Nauki i Sztuki założona przez przemysłowca i wynalazcę Petera Coopera w 1859¹ ) zleciła niedawno jednemu ze swoich czołowych absolwentów, artyście Ewardowi Sorelowi, namalowanie kontynuacji do dzieła Schussele’a – portretu 20 Amerykanów, którzy zmienili świat w XX wieku. Sorel z pomocą wydawców American Heritage i American Heritage of Invention & Technology (Amerykańskiego Dziedzictwa i Amerykańskiego Dziedzictwa Wynalazku i Technologii) wybrał postaci, które postanowił namalować.

Nie dziwi fakt, że niektórzy z obrazowanych geniuszy rozpoczęli swoje błyskotliwe kariery w drugiej połowie XIX wieku.

Antykapitalistyczni historycy regularnie określają tę erę jako „Wiek pozłacany” i wyszydzają jej wielkich przemysłowców jako „Baronów Zbójów”. Twierdzą oni, że rozwój przemysłu w tej epoce osiągnięty został przy pomocy prymitywnych i pozbawionych skrupułów działań. Głęboko się jednak mylą. Po prostu nie potrafią oni wydobyć w swoich rozważaniach istoty tej ery, którą należałoby określić raczej jako „Okres Wynalazków”.

Na obrazie Schussele’a Benjamin Franklin spogląda na zebranych z góry, jest on zarówno inspiracją i przewodnim geniuszem. Sorel oddaje ten honor Thomasowi Edisonowi. Edison (1847 – 1931) jest wzorem swojej epoki. Powszechnie znany jest jako wynalazca elektrycznego systemu oświetleniowego, fonografu, generatora elektrycznego oraz projektora obrazu ruchomego. Później koordynował również filmy z dźwiękiem fonograficznym, by wreszcie stworzyć pierwszą multimedialną prezentację światową. Jednak Edison nie jest jedynym przykładem naukowo-technicznego geniuszu tamtego okresu. Portret Sorela przedstawia także inne wielkie umysły.

Wśród nich znajduje się George Washington Carver (1864 – 1943) błyskotliwy czarny amerykański botanik i agronom, który wynalazł nowy rodzaj bawełny tzw. krzyżówka Carver’a (Carver’s Hybrid). Urodzony jako niewolnik, jest on najbardziej znany z rozwinięcia słodkich ziemniaków i orzeszków ziemnych jako głównych upraw. Wynalazł również setki innych roślinnych produktów, nauczał metod ulepszania gleby i przy pomocy swoich odkryć nakłonił południowych farmerów do uprawy innych roślin niż bawełna.

Na obrazie ujęty również został Charles Steinmetz (1865 – 1923), niemiecki emigrant, który zaczął pracować dla General Electric jako pierwszy dyrektor tej firmy ds. badań i rozwoju. W latach 1890 – tych utorował on drogę do zrozumienia transmisji elektrycznej.

Zaniedbani geniusze

Ponieważ portret Schussele’a koncentruje się głównie na wczesnym wieku XIX, a Sorel’a na XX, pozostało wielu myślicieli końca XIX wieku, którzy nie zostali ujęci na żadnym z obrazów. Warto przytoczyć tu chociaż kilku.

Jednym z nich jest George Eastman (1854 – 1932), który w 1884 opatentował pierwszy film w formie zrolowanej, co okazało się być bardzo praktyczne. W 1888 zrewolucjonizował fotografię poprzez udoskonalenie swojego aparatu Kodak, a w 1892 ustanowił Eastman – Kodak Company jedną z pierwszych firm produkujących masowo ujednolicony sprzęt fotograficzny. Kolejnym jest Cyrus W. Field (1819 – 1892), przedsiębiorca, którego zainteresowanie transoceaniczną telegrafią doprowadziło do ukończenia w roku 1866 transatlantyckiej depeszy. Field był później pomocny w montażu kablogramu łączącego Stany z Australią i Azją przez Hawaje.

Nie wolno przeoczyć nam postępów w architekturze za sprawą Williama Le Baron Jenney’a (1832 – 1907) oraz Louis’a Sullivan’a (1856 – 1924). Jenney, inżynier Unijnej Armii w czasie wojny domowej, osiedlił się w Chicago i otworzył biuro architektoniczne. Był pionierem w dziedzinie użycia metalowych konstrukcji przy budowie wielkich budynków, które po raz pierwszy zastosował przy budowie The Home Insurance Company Building w 1885 roku. Jego rewolucyjna metoda konstrukcyjna przyniosła mu tytuł „ojca drapaczy chmur”. To właśnie jego projekty budynków o stalowej strukturze ustanowiły w późniejszych latach drapacze chmur charakterystycznym typem amerykańskiego budownictwa.

George Westinghouse (1846 – 1914) wprowadził liczne wynalazki z różnych dziedzin jednak skupiał się na przemyśle kolejowym. Przed ukończeniem 20 roku życia opracował „railway frog” (zwrotnicę), wynalazek, który umożliwił pociągom zmienianie torów podczas jazdy. Jego największym wynalazkiem był hamulec powietrzny z 1866 roku. Stał się on standardem we wszystkich pociągach. Westinghouse wprowadził setki innowacji, zdobył ponad 400 patentów i razem z chorwackim emigrantem Nikolą Tesla (1856 – 1943) zapoczątkował wykorzystywanie mocy prądu zmiennego (AC). Tesla

wynalazł generator indukcyjny prądu zmiennego w latach 80 – tych XIX wieku. Był to pierwszy praktyczny silnik zasilany prądem zmiennym. Sprzedał on następnie ten patent Westinghouse’owi, który skomercjalizował go i wdrożył do użycia przy projekcie energetycznym „Wodospad Niagara”. Westinghouse i Tesla udowodnili, że prąd zmienny jest w stanie produkować energię elektryczną dużo bardziej ekonomicznie na dłuższą metę, aniżeli prąd stały preferowany przez Edisona.

John Roebling (1806 – 1869), niemiecki emigrant był pionierem w dziedzinie mostów podwieszanych w Stanach w drugiej połowie XIX wieku. Zademonstrował on, jak praktyczne jest użycie stalowych kabli w konstrukcji mostu. Kilka jego mostów wciąż stoi, włączając sławetny Brooklyn Bridge w Nowym Jorku. Warto podkreślić, że został on skonstruowany w latach 70 – tych XIX wieku.

Kolejny wielki odkrywca, mocno dziś zapomniany, to chirurg armii Stanów Zjednoczonych i bakteriolog Walter Reed (1851 – 1902). W latach 90 – tych XIX wieku badania Reed’a bardzo przyczyniły się do zrozumienia istoty duru brzusznego (tyfus) i doprowadziły do kontrolowania i powstrzymania epidemii tej choroby. W 1900 r. Reed wykazał, że wirus żółtej febry był przenoszony przez ukąszenie moskitów Aedes aegypti. Poprzez zbadanie tych moskitów choroba ta praktycznie zanikła.

Wielki myśliciel Okresu Wynalazków, głównie pamiętany jako szkocki emigrant, to Alexander Graham Bell (1847 – 1922). W 1874 jego praca nad złożonym telegrafem podsunęła mu pomysł telefonu. Eksperymenty, które przeprowadzał wraz ze swoim asystentem Thomasem Watson’em zaowocowały sukcesem 10 marca 1876. Później w tym samym roku Bell zademonstrował wynalazek telefonu na Wystawie Stulecia w Filadelfii. Wydarzenie to było początkiem założenia, w 1877 roku, organizacji Bell Telephone Company. Inne wynalazki Bell’a obejmują audiometr – przyrząd do mierzenia ostrości słuchu oraz późniejsze, takie jak lotka oraz inne związane z aeronautyką.

Brak miejsca aby wymienić tu wszystkich wynalazców, przedsiębiorców i – przecierających szlaki – przemysłowców, którzy rozkwitali w czasie tego okresu. Osiągnięcia chociażby Frank’a Julian’a Spragne’a (1857 – 1934) dziś nie są już pamiętane. Spragne – błyskotliwy inżynier elektryk, który ukończył szkołę Annapolis i pracował dla Edisona, zelektryfikował system trolejbusowy w Richmond w 1888 roku. Wykazał, że elektryczność jest tania i może być wykorzystana zarówno w samochodach, jak i kolejkach linowych. W 1890 około 15% amerykańskiego przewozu miejskiego było zelektryfikowane; do roku 1902 – 97%.

U schyłku XIX wieku amerykański postęp technologiczny dopiero raczkował. Rankiem 4 lipca 1896 roku Henry Ford (1863 – 1947) rozwalił siekierą ceglasty mur wynajętego garażu i wyjechał swoim pierwszym samochodem. Samochody były oczywiście już wcześniej. Jednak Ford w 1903 zapoczątkował Ford Motor Company i uczynił samochód rzeczywistością komercyjną. Wkrótce milion Amerykanów jeździło swoimi pojazdami. Tego samego roku, Wilbur (1867 – 1912) i Orville (1871 – 1948) Wright – dwóch mechaników rowerowych-samouków z Dayton w stanie Ohio, dokonali pierwszego kontrolowanego lotu zasilanego energią w pojeździe cięższym od powietrza. Wydarzyło się to w Kitty Hawk w Północnej Karolinie. Przez całe lata 80-te XIX wieku bracia Wright studiowali aeronautykę i eksperymentowali z urządzeniami latającymi.

Początki ery zarówno motoryzacyjnej, jak i lotniczej miały miejsce na początku XX wieku właśnie w Ameryce i były one bezpośrednim następstwem rozkwitu osiągnięć późnego wieku XIX (Ford i bracia Wright zostali ujęci na obrazie Sorel’a).

Kluczowy czynnik

Jaki czynnik mógł odpowiadać za ten bezprecedensowy rozkwit innowacji, wynalazków, postępu i nowych produktów? Odpowiedź powinna być oczywista. Niestety, dla wielu historyków nie jest. Była to oczywiście polityczna i ekonomiczna wolność systemu kapitalistycznego, która pozwoliła rozkwitać tym wynalazcom-przedsiębiorcom.

Późny wiek XIX (do momentu rozmnożenia się trust-busting i kontroli rządowych we wczesnych latach wieku XX) był okresem najbardziej wolnym w historii Ameryki. Główni ekonomiści, profesorowie, teoretycy i sędziowie popierali zasady prawa jednostek, ograniczonego rządu, wolności ekonomicznej i osiągania zysków. Ekonomiści tacy jak Amasa Walker (1799 – 1875), Arthur Latham Perry i Francis Bowen napisali najważniejsze podręczniki ekonomiczne tamtych czasów. Ich dzieła: Science of Wealth (Nauka Bogactwa), Elements of Politieal Economy (Elementy Ekonomii Politycznej) oraz American Political Economy (Amerykańska Ekonomia Polityczna) broniły możliwości wolnego rynku w kreowaniu bogactwa i zwyżkowej mobilności ekonomicznej.²

William Graham Sumner (1840 – 1910), czołowy amerykański badacz społeczny późnego wieku XIX pisał o „Zapomnianym Człowieku” – uczciwym robotniku, który utrzymywał się z pracy produkcyjnej. Tym, czego potrzebuje ów zapomniany człowiek, to wolność jaką daje amerykański system. Tylko bowiem w takich warunkach można naprawdę rozkwitnąć. To on jest zawsze gnębiony przez socjalistyczne schematy redystrybucji przychodu zarobionego przez prywatne podmioty.³

Autorzy prawa i filozofowie prawni tamtych dni podzielali pogląd, iż rząd trzeba ograniczać. Najważniejsi z nich, Thomas Cooley i Christopher Tiedeman napisali swoje największe dzieła w drugiej połowie XIX wieku. Rezultatem „A Treatise on the Constitutional Limitations Which Rest Upon the Legislative Powers of the American Union” („Rozprawa na temat ograniczeń konstytucyjnych, które spoczywają na władzy legislacyjnej Unii Amerykańskiej”) Cooley’a, napisanej w roku 1868, oraz „A Treatise on the Limitations of the Police Powers of the States” („Rozprawa na temat ograniczeń władzy policyjnej Stanów”) Tiedeman’a powstałej w roku 1886, była obrona praw własności.⁴

W praktyce większość sędziów amerykańskich tamtego okresu zgadzała się z indywidualistycznymi zasadami naczelnych filozofów prawnych kraju. Po wojnie domowej amerykańskie sądy ogólnie uznawały za niekonstytucyjne wszystkie prawa ograniczające prawo własności i prawa, zarówno biznesmenów, jak i pracowników, do ustalania, uznanych przez nich za najlepsze, warunków pracy. Na przykład w 1885 roku Sąd Apelacyjny Stanu Nowy Jork zniósł prawodawstwo zmierzające do ograniczenia godzin pracy w przemyśle, orzekając, że takie prawo pogwałcałoby prawa, zarówno pracowników jak i pracodawcy, do uczestniczenia w dobrowolnej transakcji.

Sądy amerykańskie, w późnym wieku XIX, nakładały znaczne ograniczenia na władzę przy ustalaniu przez nią podatków i dotowaniu różnych przedsięwzięć biznesowych. Generalnie udzielały one silnego poparcia kapitalistycznej zasadzie, zgodnie z którą produktywne przedsięwzięcia winny być finansowane, posiadane i prowadzone przez podmioty prywatne. Np. jedna z decyzji Sądu w Missouri została podjęta na niekorzyść rządowego paternalizmu, bez względu na to, czy stanowego czy federalnego. Sąd ten w uzasadnieniu ogłosił, że jednostki wiedzą najlepiej, jak prowadzić własne interesy oraz sprawy osobiste.⁵

W tej erze Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych okazywał się wielkim obrońcą prawa jednostki do własności, wolności, zawierania umów i wolności ekonomicznej. Np. Stephen J. Field (brat Cyrus’a Field’a), przez wiele lat wybitny sędzia Sądu Najwyższego, wydał sprzyjające wolności opinie w takich sławnych sporach jak „Rzeźnia” z 1873 oraz „Munn kontra Illinois” z 1877. Uznał on, że rząd nie mógł powstrzymać ani pracodawców, ani pracowników przed wyborem własnej dziedziny, a jedynie mógł pogwałcić prawo jednostek do pełnego korzystania i rozporządzania ich

własnością. W tym czasie większość uważała, że XIV Poprawka chroniła jedynie prawa ostatnio uwolnionych niewolników i nie było w niej niczego, co powstrzymywałoby stany od interweniowania w działalność biznesową. Jednak do połowy lat 80-tych XIX wieku, po sprawach San Mateo z 1882 i Santa Clara z 1886, sędzia Field zwyciężył. Naczelny sędzia, Morrison Remick Waite, w swoim oświadczeniu z 1886 roku opowiedział się za jednomyślnym sądownictwem ogłaszając, że wszyscy sędziowie „zrozumieli i zaakceptowali to, iż korporacje są osobami prawnymi w obrębie równej klauzuli ochronnej gwarantowanej przez XIV Poprawkę”. Prawo jednostek do pracy i wykorzystywanie swojej pracy i własności, tak, jak uważają one za stosowne, było teraz pod prawną ochroną Sądu Najwyższego.⁶

Religia a Kapitalizm

Religijni przywódcy tego okresu popierali zalety pracy, oszczędności, trzeźwości i bogactwa, zdobytego drogą uczciwego wysiłku. Religijny tygodnik „The Independent” redagowany m.in. przez wybitnego ministra kongregacjonalistę Henry’ego Ward’a Beecher’a (1813 – 1887) bronił wolnego rynku jako sposobu do osiągnięcia materialnych korzyści zarówno przez kapitalistów, jak i pracowników. Przez prawie 4 dekady Beecher prawił, ze swojej wpływowej ambony w Brooklinie, kazania na temat możliwości jednostek do ekonomicznego wzrostu w systemie kapitalistycznym.⁷

W erze tej intelektualny, kulturalny i polityczny klimat kraju sprzyjał wolności, idei ograniczonego rządu i prawu własności. Rezultaty ekonomiczne nie są zaskakujące. Najbardziej innowacyjne i twórcze umysły posiadały wolność tworzenia nowych produktów i rozwijania nowych metod, mogły zakładać własne firmy, wprowadzać swoje innowacje na rynek, przekonywać klientów, że nowy produkt jest lepszy od starego, a z czasem zarabiać fortunę. Istniało niewielu biurokratów rządowych oraz regulacje, które ograniczały produkcję, dyktowały warunki pracy, czy wreszcie ograniczały ich aktywność na rynku. „Pierwszym warunkiem tej wielości było to, że innowacje nie wymagały zgody rządu”.⁸

Większość bohaterów Okresu Wynalazków to przedsiębiorcy, którzy poszukiwali bogactwa i zdobywali je poprzez swoją twórczą pracę. Edison odszedł na emeryturę z majątkiem 2 milionów dolarów netto – sumą ogromną w tamtych czasach. Jego wynalazki były nastawione na zysk. „Laboratorium Menlo Park Edison’a zostało założone w celu dostarczania wiedzy naukowej, z której mogłyby czerpać przemysłowe innowacje… Wynalazki laboratorium były ostrożnie dobierane pod względem ich atrakcyjności rynkowej”.⁹

Podobnych przykładów można by, w czasie trwania Okresu Wynalazków, znaleźć więcej. Eastman, Westinghouse (Westinghouse Electric Company) oraz Ford są przykładami innowatorów-przedsiębiorców, którzy rozwinęli swoje nowe produkty w zyskowne przedsięwzięcia biznesowe. Willis Carrier (1876 – 1950) wynalazł klimatyzator w 1902 roku; do lat 40 – tych XX wieku opatentował 80 innych wynalazków oraz założył firmę produkcyjną, która nosi jego imię.

Najsłynniejszy wynalazek Bell’a doprowadził do założenia Bell Telephone Company. Roebling zarobił fortunę na swojej produkującej drut firmie, a McCornick na swojej żniwiarce i innym sprzęcie rolniczym. Colt był przedsiębiorcą, który w 1855 roku założył własną fabrykę – Colt Patent Arms. Był pionierem w dziedzinie zaawansowanych metod produkcyjnych i użycia części zamiennych, czyniąc swoją firmę największą prywatną fabryką broni w świecie. Isaac Merritt Singer (1811 – 1875) by stworzyć praktyczną maszynę do szycia, połączył ze sobą kilka patentów pokrewnych. Do 1860 był największym producentem maszyn do szycia w świecie. Singer – innowator w dziedzinie biznesu rozpoczął takie praktyki jak sprzedaż ratalna, kampanie reklamowe oraz wyprzedaż.

Dzięki klimatowi politycznej i gospodarczej wolności Okresu Wynalazków amerykańscy przedsiębiorcy byli w stanie zrewolucjonizować te dziedziny przemysłu ciężkiego, od których zależy rozwój i dobrobyt. W latach 1860 – 1900 amerykańskie wydobycie węgla bitumicznego wzrosło o 2,260%, ropy naftowej o 9,060%, produkcja stali wzrosła o 10,190%. W innych przemysłach nastąpił porównywalny przyrost.¹⁰ Przemysłowcy tacy jak Andrew Cornegie (1835 – 1919) i John D. Rockefeller (1839-1937) rozbudowali Cornegie Steel i Standard Oil w olbrzymie koncerny, które zapełniły rynek stalą i produktami naftowymi. W latach 80-tych i 90-tych XIX w. wielki człowiek kolei James J. Hill (1838 – 1916) skonstruował Wielką Kolej Północną wyłącznie dzięki prywatnym funduszom. Nie trzeba przypominać, że Cornegie, Rockefeller i Hill dorobili się wielkich majątków.

* * *

Nauka wypływająca z tego okresu powinna znaleźć zastosowanie w obecnych czasach. Polityczna i ekonomiczna wolność jest w stanie doprowadzić do wielu innowacji. Współcześnie widać to zwłaszcza w przemyśle komputerowym, w którym względny brak regulacji rządowych umożliwił takim innowatorom jak Steve Jobs, Stephen Woźniak, Bill Gates, Michael Dell i innym stworzenie rewolucji informacyjnej i pozwolił im zarobić fortunę.

Aby bronić wolności przed zafałszowaniami antykapitalistycznych historyków ważne jest, aby odrzucić, stosowany do charakterystyki XIX wieku, bałamutny i obelżywy termin – „Wiek Pozłacany”. Musimy uznać i czcić prawdziwą naturę tej epoki. Był to bowiem Okres Wynalazków.

Przypisy

*Patrz www.cooper.edu/engineering/chemechem/general/cooper.html
1. Louis M. Hacker, Świat Andrew Cornegie’go, 1865 – 1901 (Nowy Jork: J.B.Lippincott, 1968) str.68-73.
2. Tamże str.81-85.
3. Tamże str.86-92.
4. Tamże str.95-96.
5. Tamże str.98-107.
6. Tamże str.74-80.
7. Nathan Rosenberg i L.E.Birdzell, How the West Grew Rich – Jak Zachód bogacił się (Nowy Jork: Basie Books, 1986) str.265.
9. Tamże str.250.
10. Hacker, str.XXXi.

Tekst publikujemy za zgodą magazynu „Ideas on Liberty”. Pierwotne polskie tłumaczenie ukazało się na Stronie Prokapitalistycznej . Tekst stanowi część naszej Biblioteki Wolnorynkowej Online.