W gospodarce rynkowej, w której wszystkie akty wymiany międzyludzkiej odbywają się za pośrednictwem pieniądza, kategoria procentu pierwotnego przejawia się przede wszystkim w oprocentowaniu pożyczek pieniężnych. Jak już podkreślaliśmy, w konstrukcji myślowej gospodarki jednostajnie funkcjonującej stopa procentu pierwotnego jest jednolita. W całym systemie jest tylko jedna stopa procentowa. Oprocentowanie kredytów odpowiada stopie procentu pierwotnego, która wyraża stosunek dzisiejszych cen dóbr do cen tych dóbr w przyszłości.
Gospodarka jednostajnie funkcjonująca zakłada, że pieniądz jest neutralny. Ponieważ pieniądz nigdy nie może być neutralny, pojawiają się różne problemy.
Pierwszy problem wynika z tego, że choć zmiana relacji pieniężnej, to znaczy proporcji popytu na pieniądz związanego z potrzebą trzymania gotówki do jego podaży, wpływa na ceny wszystkich towarów i usług, to ceny rozmaitych towarów i usług nie zmieniają się jednocześnie i w tym samym stopniu. Wynikające z tych zmian modyfikacje dotyczące bogactwa i dochodów różnych osób mogą również wpłynąć na zmianę danych określających wysokość procentu pierwotnego. Końcowy stan stopy procentu pierwotnego, do którego system dąży po pojawieniu się zmian w relacji pieniężnej, różni się od tego, do którego dążył przed ich pojawieniem się. Pieniądz ma zatem moc wywoływania trwałych zmian końcowej stopy procentu pierwotnego i procentu neutralnego.
Drugi problem, jaki się pojawia, jest jeszcze ważniejszy, choć oczywiście można go rozpatrywać jako inny aspekt pierwszego. W określonych warunkach zmiany relacji pieniężnej mogą najpierw wywołać zmiany na rynku kredytów. Popyt na kredyty i ich podaż wpływają na rynkową stopę oprocentowania kredytów. Ową stopę rynkową możemy nazwać pieniężną (lub rynkową) stopą procentową brutto. Czy takie zmiany pieniężnej stopy procentowej brutto mogą powodować, że zawarta w niej stopa procentowa netto ulegnie trwałemu odchyleniu od wysokości odpowiadającej stopie procentu pierwotnego, to znaczy różnicy między ocenami wartości dóbr teraźniejszych i przyszłych? Czy wydarzenia na rynku kredytów mogą do pewnego stopnia lub całkowicie wyeliminować procent pierwotny? Każdy ekonomista bez wahania odpowie na to pytanie przecząco. Wtedy jednak pojawia się kolejna kwestia: w jaki sposób wzajemne oddziaływania elementów rynku dostosowują pieniężną stopę brutto do wysokości uwarunkowanej stopą procentu pierwotnego?
Są to bardzo istotne problemy. Ich rozwiązaniu miały służyć rozważania ekonomistów dotyczące bankowości, fiducjarnych środków wymiany, kredytu fiducjarnego, ekspansji kredytowej, kredytu darmowego lub płatnego, cyklicznych zmian w gospodarce i pozostałych zagadnień wymiany pośredniej.
