1.      Stan Polskiego sądownictwa

Wydaje mi się, że większość naszego społeczeństwa nie zdaje sobie sprawy, że jedną z największych chorób naszego Państwa jest niewydolny, etatystyczny, zbiurokratyzowanych, kastowy i zepsuty wymiar sprawiedliwości. Właśnie tą instytucję należy wskazać jako jedną z głównych, odpowiadających za utrwalanie wszelkich patologii w naszym państwie, za bezkarność  naszych urzędników i polityków.

Ta instytucja państwa nie  funkcjonuje nie tylko w sprawach społecznych ale jest wręcz szkodliwa dla Gospodarki i Polskiego Społeczeństwa. W Polskich Sądach nawet drobne sprawy trwają po kilka lat, a koszty prowadzenia postępowań sądowych skutecznie powstrzymują wiele osób przed pójściem po sprawiedliwość. Taka sytuacja powoduje, że nie ma możliwości w szybki i sprawiedliwy sposób uzyskania wyroku sądowego. W prowadzeniu firmy, w przypadku sporu czy to z inną firmą czy z urzędnikami, kluczowe znaczenie ma czas uzyskania decyzji. Brak szybkiego rozstrzygnięcia sporu prowadzi do tego, że przedsiębiorca nie może planować swojej dalszej działalności gospodarczej, a w przypadku zaległości płatniczych nie może odzyskać należnych mu pieniędzy. Przewlekłe postępowania sądowe i brak wyroku sądowego naraża firmy na straty, a w skrajnych przypadkach wpędza przedsiębiorstwa w kłopoty finansowe lub doprowadza do ich bankructwa.

2.      Jaką role powinny mieć sądy w gospodarce i życiu obywateli

Sądy stanowią kluczowy element polskiego systemu prawnego, pełniąc rolę organów odpowiedzialnych za rozstrzyganie sporów, stosowanie prawa i zapewnienie sprawiedliwości. Sądy w Polsce działają w oparciu o wyraźnie określone kompetencje i procedury. W tym artykule omówimy rolę sądów w polskim systemie prawnym, ich strukturę oraz zakres kompetencji.

Struktura sądów w Polsce

System sądowniczy w Polsce składa się z kilku rodzajów sądów, z których każdy ma swoje specyficzne zadania i kompetencje. Główne rodzaje sądów to:

Sądy powszechne:

Są to sądy, które zajmują się sprawami cywilnymi, karnymi, rodzinnymi, pracy i innych sprawami nieuwzględnionymi w innych rodzajach sądów. Sądy powszechne dzielą się na sądy rejonowe i okręgowe, a także na Sąd Najwyższy, który stanowi najwyższą instancję w tej kategorii sądów.

Sądy administracyjne:

Odpowiadają za rozstrzyganie spraw administracyjnych, takich jak apelacje od decyzji organów administracji publicznej. W Polsce działają Wojewódzkie Sądy Administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny.

Sądy wojskowe:

Zajmują się sprawami związanymi z naruszeniami prawa w obszarze wojskowym. Istnieją sądy wojskowe rejonowe i okręgowe.

3.      Sędzia. Kto to jest?

Sędzia jest niezależnym i niezawisłym funkcjonariuszem wymiaru sprawiedliwości, który pełni bardzo ważną rolę w całym systemie prawnym. Jego głównym zadaniem jest rozstrzyganie wszelkich sporów oraz prowadzenie spraw sądowych zgodnie z obowiązującym prawem. Sędziowie są obrońcami prawa oraz sprawiedliwości społecznej, a swojej pracy kierują się nie tylko regulacjami prawnymi, ale również zasadami etyki.

4.      Przywileje sędziów

Praca jako sędzia jest bardzo odpowiedzialna i wymagająca, jednak niesie wiele korzyści społecznych, jak i osobistych. Do najważniejszych warto zaliczyć m.in.:

• wpływ na wymiar sprawiedliwości,
• szanowany status społeczny,
• stabilne źródło dochodu i wysokie wynagrodzenie – zawód sędziego jest jednym z najlepiej opłacanych zawodów w naszym kraju. Miesięczne wynagrodzenie całkowite (mediana*) na tym stanowisku wynosi 16 730 PLN brutto. Co drugi sędzia otrzymuje pensję od 14 970 PLN do 21 520 PLN.
  25% najgorzej wynagradzanych sędziów zarabia poniżej 14 970 PLN brutto. Na zarobki powyżej 21 520 PLN brutto może liczyć grupa 25% najlepiej opłacanych sędziów.[2]   
• niezależność zawodową,
• duży popyt na specjalistów w tej dziedzinie,
• immunitet sędziowski – sędziowie odpowiadają jedynie dyscyplinarnie za wykroczenia,
• prawo do dodatkowego urlopu po 10 oraz 15 latach pracy,
• przejście w stan spoczynku zamiast emerytury, co oznacza pobieranie do śmierci 75% wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku za wysługę lat liczonej od kwoty pobieranej na ostatnio zajmowanym stanowisku.

5.      Warunki jakie należy spełnić żeby zostać sędzią

Osoba

• posiada tylko obywatelstwo polskie, korzystająca z pełni praw cywilnych i publicznych, a także nieskazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego,
• posiada nieskazitelny charakterze,
• ukończyła studia prawnicze na terenie RP i uzyskała tytuł zawodowy magistra bądź zagraniczne studia prawnicze uznawane w Polsce,
• jest zdolna do pełnienia obowiązków sędziego ze względu na stan zdrowia,
• ukończyła 29 lat,
• złożyła egzamin sędziowski lub prokuratorski,
• przez minimum 3 lata pełniła obowiązki sędziego, zajmując stanowisko asesora sądowego.

6.      Jak zostać sędzią krok po korku

1. „Prawo – studia jednolite magisterskie„,Osoby, które chcą pracować jako sędzia, muszą w tym celu ukończyć studia i obronić pracę magisterską zdobywając tym samym tytuł magistra prawa.
2. Studia prawnicze przygotowują do egzaminu aplikanckiego, który jest kolejnym krokiem, jaki musi zrobić aspirujący sędzia. Egzamin odbywa się raz w roku we wrześniu i trwa 4 godziny.
3. Aplikacja sędziowska. Trwa 36 miesięcy i może rozpocząć się nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia listy przyjętych na aplikację.
4. Po aplikacji aspirujący sędzia przystępuje do egzaminu sędziowskiego, który składa się z części pisemnej i ustnej. Aby zdać egzamin sędziowski, należy uzyskać co najmniej 60% z możliwych do zdobycia punktów w części pisemnej, jak również ustnej.
5. Kolejnym etapem jest uzyskanie powołania na stanowisko asesora sądowego. Asesorów sądowych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Asesor sądowy pełni obowiązki sędziego przez 3 lata od momentu objęcia stanowiska asesorskiego. Następnie również na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa przez Prezydenta RP powoływani są sędziowie.

Podsumujmy:

25 lat – po studniach prawniczych

+ 3 lata na aplikacji sędziowskiej w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury

+ 3 lat asesury

Razem 31 lat

7.      Patologie  w Polskich Sądach

7.1      Przewlekłość

7.2      Niskie kompetencje sędziów i biegłych

Przykład kopalnia Turów

Sprawa została zainicjowana skargami ekologów oraz samorządowców niemieckich z przygranicznych terenów dotyczących decyzji środowiskowej Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z 30 września 2022 r. odnoszącej się do „Kontynuacji eksploatacji złoża węgla brunatnego Turów, realizowanego w gminie Bogatynia”.

Zaskarżona do sądu decyzja GDOŚ częściowo uchylała, a częściowo utrzymywała w mocy wcześniejszą decyzję środowiskową w tej sprawie wydaną przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu. W lutym 2023 r., opierając się właśnie na decyzji GDOŚ z jesieni 2022 r., minister klimatu i środowiska przedłużył koncesję dla Turowa poza 2026 r. – do 2044 r.

Warszawski WSA 13 marca br., rozstrzygając sprawę, uchylił decyzję środowiskową GDOŚ. Jak wówczas zastrzegł sąd, jedyną przyczyną uchylenia decyzji były zarzuty nawiązujące do umowy między rządami Polski a Republiki Czeskiej o współpracy w zakresie odnoszenia się do skutków wynikających z eksploatacji kopalni. Umowę podpisano w Pradze 3 lutego 2022 r.

Taka umowa ma znaczenie dla aktów stosowania prawa, a takim aktem stosowania prawa jest niewątpliwie decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia. (…) Tymczasem organ w zaskarżonej decyzji wprost uznał, że nie ma ona znaczenia dla rozstrzygnięcia w tej sprawie. W ocenie sądu takie stanowisko jest błędne” – mówił, wygłaszając ustne motywy wyroku, sędzia Jarosław Łuczaj.

W pisemnym uzasadnieniu wskazano natomiast m.in., że „badając zgodność z prawem zaskarżonej decyzji (…) i oceniając okoliczności faktyczne i stan prawny na dzień jej wydania, sąd doszedł do przekonania, że skargę należało uwzględnić, choć zasadnicze zarzuty skarg nie zostały uznane za zasadne”.

„Zaznaczenia jednak wymaga, że uchylenie zaskarżonej decyzji nie oznacza automatycznego zaprzestania wydobycia węgla czy też w ogóle funkcjonowania Kopalni Turów, bowiem do 2026 r. odbywać się to może na dotychczasowych warunkach, tj. sprzed wydania decyzji z 30 września 2022 r.” – podkreślono w tym pisemnym uzasadnieniu.

W ocenie WSA wbrew zarzutom skarg organ odwoławczy należycie przeanalizował oddziaływanie przedsięwzięcia na środowisko, w tym w szczególności na zdrowie i warunki życia ludzi i na dobra materialne, nie ograniczając tej analizy tylko do granic państwa”. „Jeśli chodzi o udział społeczeństwa, to został on przeprowadzony bardzo szeroko – obejmował społeczeństwo polskie, czeskie i niemieckie – i wielokrotnie na etapie I instancji (…). Nieprawdą jest zatem, co twierdzą skarżący, że w sprawie doszło na etapie postępowania odwoławczego do zmiany zakresu przedsięwzięcia, co powoduje konieczność powtórzenia czynności gwarantujących społeczeństwu aktywny udział – czytamy w uzasadnieniu o postępowaniach przed RDOŚ i GDOŚ.

7.3      Brak biegłych. Biegli są niekompetentni

7.4      Wysokie koszty sądowe

Dla przykładu,  firma która chce pójść do sądu, musi zapłacić opłatę sądową w wysokości  5% wartości roszczenia, nie więcej jednak niż 200 000 złotych (wszystkie opłaty reguluje Dz. U. z 2020 r., poz. 755). Jeśli przegrasz i się odwołujesz, ponosisz ponownie taka samą odpłatę. To nie wszystko, do tego dochodzi koszt prawnika i koszt biegłych. A tutaj są już nieograniczone kwoty. Jeśli nie masz tych pieniędzy? To masz problem! Ponieważ Sąd raczej nie zwolni cię z opłaty sądowej mimo, że ktoś cię okradł ze wszystkich pieniędzy, nie zapłacił całej należności, a biegły wystawił za swoją opinię cenę z kapelusza.

8.      Możliwe rozwiązania

Możliwą naprawę Polskiego Wymiaru Sprawiedliwości zaproponował, świętej pamięci Janusz Sanocki, poseł Ruchu społecznego Kukiz 15, w książce „Kulisy Polskiej Demokracji” PAFERE 2019 r. Żeby skutecznie to zrobić należy wprowadzić następujące zasady:

1. Wybieralności sędziów jako realizacji fundamentalnej zasady suwerenności narodu wyrażonej w artykule 4 Konstytucji RP albo w wyborach powszechnych, albo przez wybrane przez obywateli organu,
2. Wprowadzenia instytucji ławy przysięgłych jako realizacji artykułu 182 Konstytucji RP.
3. Wprowadzenie instytucji sędziego pokoju wybieranego w powszechnych wyborach przez mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego (gminy) do rozpatrywania spraw o wykroczenia,
4. Utworzenie wojewódzkich rad sądownictwa pochodzących z wyboru ciał, które wybierało by kandydatów na sędziów (zgłaszanych potem do Krajowej Rady Sądownictwa), a także prowadziłyby kontrolę działalności sędziów, w tym postępowania dyscyplinarne. Rozwiązanie takie jest zgodne z Konstytucją RP.
5. Wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa w wyborach powszechnych i przywrócenia ten sposób zgodność jej składu z zasadą suwerenności narodu wyrażoną w artykule 4 Konstytucji RP (propozycja: wybór 15 członków sędziów w wyborach powszechnych przez obywateli [art. 187 ust. 1 pkt. 2])
6. W sądach powszechnych powinny być odpowiednie wydziały gospodarcze  powszechnych, zatrudniające sędziów specjalizujących się  w danych kategoriach spraw. Sędziowie w danych specjalnościach powinni mieć odpowiednie przeszkolenie, chociaż by z podstaw danej dziedziny (budownictwa, medycyny, finansów, itp.),
7. Należy wprowadzić kilka szczebli sędziowskich na samym dole u podstaw systemu sędzia pokoju wybierany w gminie przez ogół wyborców do rozsądzania prostych spraw o wykroczenia. Sędzia pokoju nawet nie musiałby być prawnikiem. Następne szczeble stanowiłby sędzia sądu powiatowego. Sądu Wojewódzkiego, czyli odwoławczego i wreszcie sędzia Sądu Najwyższego. Nazewnictwo sądów byłoby zgodnym z podziałem administracyjnym kraju. Obecnie podział i nomenklatura sądowa oraz prokuratorska w żaden sposób nie odpowiada podziałowi administracyjnemu.
8. Należy wprowadzić kadencyjność sędziów. Sędzia pokoju powinien być wybierany co 4 lata. Sędzia sądu Powiatowego dziś Rejonowego mógłby być wybierany na okres próbny. Powiedzmy 4 lata, a potem kolejny wybór oznaczałby nominacje bezterminową. Kandydaci na sędziów sądów wojewódzkich. Dziś okręgowych, byliby wybierani spośród sędziów sądu Powiatowych z nominacją bezterminową przez Wojewódzkie Rady Sądownictwa zatwierdzone przez KRS sędzia Sądu Najwyższego przez Krajową Radę Sądownictwa spośród sędziów sądów okręgowych. Wszystkie nominacje mógłby zatwierdzać prezydent zgodnie z konstytucją. Aby ubiegać się o wybór sędziego Powiatowego, należałoby mieć spełniony warunek odpowiednio długiego stażu w zawodzie prawniczym, na przykład 10 lat.
9. Orzecznictwo sądów powinno być spójne, czyli powinna zostać wprowadzona zasada „common law” nad tym powinien czuwać Sąd Najwyższy, który po zmianie konstytucji mógłby także przejąć funkcje Trybunału Konstytucyjnego (jak jest w USA).
10. Dla skutecznej kontroli powinno zostać wyodrębnione sądownictwo dyscyplinarne. Usytuowane poza sądami powszechnymi, sędziowie otrzymując przywileje, muszą się zgodzić. Nie może być inaczej na surową kontrolę ich orzeczeń za stwierdzono przypadki korupcji powinno następować wydalenie i pozbawieni uposażenia i tego rodzaju przestępstwa nie powinny się przedawniać. Powinno się także wprowadzić możliwość publicznej oceny orzecznictwa danego sędziego, na przykład na witrynie internetowej. Przy jego nazwisku rejestrowana by była liczba uchybień błędów wyroków na przykład zakwestionowanych przez Trybunał w Strassburgu.

Materiały źródłowe:

[1] – https://studia-online.pl/aktualnosci/jak-zostac-sedzia-wybierz-prestiz-etyke-i-wysokie-zarobki/

[2] – https://wynagrodzenia.pl/moja-placa/ile-zarabia-sedzia

[3] – https://www.bankier.pl/wiadomosc/Sad-uchylil-decyzje-srodowiskowa-ws-kopalni-Turow-Opublikowano-uzasadnienie-wyroku-8738760.html