Przypisy:
[1] Jan Paweł II, Encyklika Laborem exercens. O pracy ludzkiej (1981), Watykan 1981, nr 23. Jan XXIII, Encyklika Pacem in terris. O pokoju między wszystkimi narodami opartym na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności (1961), Wrocław 1997, nr 25.
[2] Szkoła austriacka ekonomii jest heterodoksyjną szkołą, która opowiada się za subiektywistycznym kierunkiem poglądów ekonomicznych. Powstała w latach siedemdziesiątych XIX w., jej twórcą był C. Menger, a do wybitniejszych zaś przedstawicieli należy zaliczyć: F. von Wiesera, E. von Böhma-Bawerka oraz późniejszych kontynuatorów – H. Mayera, L. von Misesa, M. N. Rothbarda, M. von Hayeka, H.H. Hoppego, J.H. de Soto i innych. Początki szkoły sięgają piętnastego wieku, gdy naśladowcy św. Tomasza z Akwinu na Uniwersytecie w Salamance w Hiszpanii, przez wiele generacji odkrywali i wyjaśniali prawa podaży i popytu, przyczynę inflacji, działanie kursów dewizowych oraz subiektywną naturę wartości ekonomicznej (łączy ona wartość towaru z jego użytecznością), która później została rozwinięta przez Mengera i należy do głównych osiągnięć szkoły. Szkoła rezygnuje z matematycznego modelowania zjawisk gospodarczych, podkreśla rolę niepewności w zjawiskach gospodarczych oraz znaczenie subiektywnej wiedzy i informacji dla przebiegu procesów rynkowych. Przedstawiciele szkoły austriackiej są zwolennikami liberalizmu gospodarczego i zdecydowanymi przeciwnikami marksistowskich poglądów ekonomicznych oraz innych form państwowego interwencjonizmu w procesy gospodarcze. Zob. J.H. de Soto, Szkoła austriacka. Ład rynkowy, wolna wymiana i przedsiębiorczość, przeł. K. Śledziński, Warszawa 2010.
[3] Największą rolę wśród nurtów współczesnej ekonomii wciąż odgrywa keynesizm. Jest on ekonomiczną popytową teorią dochodu narodowego, w której dominującą rolę odgrywają wydatki inwestycyjne. Twórcą tej teorii jest J.M. Keynes (1883-1946), która według niego miała być remedium na Wielki Kryzys gospodarczy z lat 1929 – 1933. Te okoliczności sprawiły, że J.M. Keynes uznał za konieczność spojrzenia na procesy gospodarcze w skali gospodarki jako całości (makroekonomia), a w konsekwencji uznał za niezbędne aktywne uczestnictwo rządu w procesach gospodarczych (interwencjonizm państwowy) w celu łagodzenia niekorzystnych skutków działania mechanizmu rynkowego. Powszechnie akceptowane prawo rynków Saya i przekonanie o samoregulacyjnych właściwościach wolnego rynku zostało przez J.M. Keynesa zanegowane. Pół wieku później okazało się, że Keynes się mylił. Lata siedemdziesiąte XX wieku przyniosły stagflację, która w świecie opisanym przez angielskiego ekonomistę nie powinna zaistnieć. Po krachu paradygmatu keynesowskiego nastąpiła era monetaryzmu, który zmusił keynesizm do skierowania uwagi na rolę polityki pieniężnej i rewizji wielu swoich poglądów na skuteczność interwencji rządowej. W rezultacie integracji obu tych idei powstał główny nurt ekonomii, który jest kolejną, nową formą interwencjonizmu państwowego w gospodarkę.
[4] Ludwig von Mises (1881–1973), austriacki ekonomista i filozof wykazał, że społeczeństwa socjalistyczne nie mogą osiągnąć racjonalnej alokacji zasobów, gdyż brak w nich prawdziwego systemu cen, który istnieje tylko w gospodarce wolnorynkowej opartej na własności prywatnej. Odrzucał pozytywizm w naukach ekonomicznych jako naukowo błędny i groźny, gdyż traktował ludzi jak obiekty nieożywione, którymi można dowolnie manipulować, co dało przyszłym inżynierom społecznym idealny aparat intelektualny i usprawiedliwienie dla ich działań. Był zaciekłym krytykiem państwowego interwencjonizmu, gdyż zakłóca on funkcjonowanie systemu cen i podkopuje aktywność przedsiębiorców, kierujących się motywem zysku w celu najlepszego obsłużenia klientów. W swoim traktacie o ekonomii Ludzkie działanie przedstawił konieczność stosowania w ekonomii „prakseologii,” czyli nauki o ludzkim działaniu, która każdy indywidualny podmiot ekonomiczny (indywidualizm metodologiczny) widzi jako jednostkę posiadającą swoje własne cele i pobudki.
[5] Teologiczno-moralne studium koncepcji osoby u Misesa, który wykazało, że spełnia ona założenia normy personalistycznej, zostało przedstawione przez autora artykułu w pracy Dwaj Ludzie z Galicji, Koncepcja osoby ludzkiej według Ludwiga von Misesa i Karola Wojtyły, Warszawa 2011. Analiza personalistycznych podstaw ludzkiego działania u austriackiego ekonomisty znajduje się głównie trzecim rozdziale s. 113-172.
[6] Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes” (7 XII 1965) [w:] Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, nr 6.
[7] Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżujących, Problem uchodźców, wyzwanie do solidarności (1992), nr 4, 5; Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżujących, Instrukcja Erga migrantes caritas Christi (2004), Lublin 2008, nr 29.
[8] Jan XXIII, Encyklika Pacem in terris. O pokoju między wszystkimi narodami opartym na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności (1961), Wrocław 1997, nr 105.
[9] A.M. Yuengert, Catholic Social Teaching on the Economics of Immigration, Journal of Market & Morality 3, no 1 (Spring 2000), s. 89.
[10] Jan XXIII, Encyklika Mater et magistra. O współczesnych przemianach społecznych w świetle nauki chrześcijańskiej (1961), Wrocław 1997, nr 45.
[11] Jan Paweł II, Encyklika Sollicitudo rei socialis. Z okazji dwudziestej rocznicy ogłoszenia „Populorum progressio” (1987), Watykan 1987, nr 15.
[12] H.H. Hoppe, Demokracja – bóg, który zawiódł, przeł. W. Falkowski, Warszawa 2006, s. 201-202.
[13] L. von Mises, Liberalizm w tradycji klasycznej, przeł. S. Czarnik, Kraków 2004, s. 77.
[14] L. von Mises, Ludzkie działanie. Traktat o ekonomii, przeł. W. Falkowski, Warszawa 2007, s. 12.
[15] Z obiektywnego punktu widzenia wartość użyteczna to związek między rzeczą a skutkiem, jaki może ona wywołać. Rzeczy nie zawsze są oceniane tylko ze względu na ich obiektywną użyteczność. Podejście to rozwiązuje tak zwany paradoks wartości, który dokuczał klasycznym ekonomistom, gdyż nie wzięli oni pod uwagę faktu, że działający człowiek nigdy nie wybiera między „wodą” a „diamentami. Problem ten został rozwiązany dopiero przez szkołę austriacką pod koniec XIX w. i zastosowany przez jej przedstawicieli do rachunku marginalnego w analizie ekonomicznej. G. Callahan, Ekonomia dla normalnych ludzi. Wprowadzenie do szkoły austriackiej, przeł. J.M. Fijor, Warszawa 2004, s. 41; H. Landreth, D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, przeł. A. Szewarski, Warszawa 2005, s. 104–105.
[16] D. Mahoney, On Austrian Value Theory and Economic Calculation, 23.05.2005, [on-line] http://mises.org/journals/scholar/Mahoney5.pdf [dostęp: 14.05.2011], s. 3.
[17] G. Gronbacher, Personalizm ekonomiczny, przeł. J. Merecki, Lublin 1999, s. 23.
[18] K. Wojtyła, Osoba i czyn [w:] tenże, Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J.W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000, s. 105–107.
[19] J. Smith, Natural Law and Personalism in Veritatis Splendor [w:] Veritatis splendor. American Responses, red. M.E. Allsopp, J.J. O’Keefe, Kansas City 1995, s. 194–207.
[20] Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor. O niektórych podstawowych problemach nauczania moralnego Kościoła (1993), Poznań 1993, nr 51.
[21] Tenże, nr 72.
[22] Tenże, nr 71.
[23] Tenże, nr 54.
[24] Św. Tomasz z Akwinu, Tomasz z Akwinu św., Summa Theologica [on-line], trans. by Fathers of the English Dominican Province [przeł. Ojcowie Dominikanie z Prowincji Angielskiej], Benziger Brothers 1947, cz. II–II, http://www.sacred-texts.com/chr/aquinas/summa/sum314.htm [dostęp: 14.05.2011], II–II, q. 58, a. 1.
[25] Ecclesia Catholica. Pontificium Consilium de Iustitia et Pace [Papieska Rada Iustitia et Pax], Kompendium nauki społecznej Kościoła, przeł. D. Chodyniecki, A. Dalach, J. Nowak, Kielce 2005, nr 384.
[26] S. Olejnik, Teologia moralna: dar, wezwanie, odpowiedź, t. 2: Człowiek i jego działanie, Warszawa 1988, s. 44–45.
[27] L. von Mises, Ludzkie działanie…, s. 116–117.
[28] J. Wołkowski, Człowiek i praca. Kontekst antropologiczny chrześcijańskiej koncepcji pracy [w:] Człowiek i praca, red. J. Wołkowski, Warszawa 1979, s. 41.
[29] L. von Mises, Ludzkie działanie… s. 82.
[30] Tenże, s. 531.
[31] Tenże, s. 538.
[32] G. Callahan, dz. cyt., s. 126–127.
[33] L. von Mises, Ludzkie działanie…s. 537.
[34] L. von Mises, Liberalizm…, s. 185.
[35] Konstytucja duszpasterska o Kościele… nr 6.
[36] L. von Mises, Ludzkie działanie…, s. 613.
[37] Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994, nr 1884.
[38] Jan Paweł II, Laborem…, nr 18.
[39] Katechizm…, nr 2436.
[40] M. Riber, Praca w Biblii, przeł. Z. Zwolska, Warszawa 1979, s. 28.
[41] Jan Paweł II, Laborem…, nr 10.
[42] Leon XIII, Encyklika Rerum novarum. O kwestii robotniczej (1891), Wrocław 1996, nr 11; Jan Paweł II, Laborem…, nr 14; tenże, Encyklika Centesimus annus. W setną rocznicę ogłoszenia „Rerum novarum” (1991), Wrocław 1995, nr 31.
[43] Jan Paweł II, Laborem…, nr 18.
[44] Tenże, Centesimus…, nr 43.
[45] W. Piwowarski, Bezrobocie [w:] Słownik katolickiej nauki społecznej, red. W. Piwowarski, Warszawa 1993, s. 20.
[46] L. von Mises, Ludzkie działanie…, s. 508–509.
[47] Tenże, s. 507–508.
[48] H.H. Hoppe, Misesowskie argumenty przeciwko Keynesowi, przeł. W. Falkowski [w:] Jak zrujnować gospodarkę, czyli Kenes wiecznie żywy, red. T. Cukiernik, Warszawa 2004, s. 122.
[49] L. von Mises, Ludzkie działanie…, s. 508–509.
[50] Tenże, s. 510.
[51] L. von Mises, Interwencjonizm, przeł. A. Łaska, J.M. Małek, Kraków 2005, s. 59.
[52] L. von Mises, Ludzkie działanie…, s. 432–433.
[53] Tenże, s. 508.
[54] H. H. Hoppe, Misesowskie argumenty…, s. 119.
[55] Tenże, s. 120.
[56] L. von Mises, Ludzkie działanie…, s. 649–656.
[57] H.H. Hoppe, Misesowskie argumenty…, s. 7.
[58] H.H. Hoppe, Ekonomia i etyka własności prywatnej, Studia z zakresu ekonomii politycznej i filozofii, przeł. K. Nowacki, Warszawa 2011, s. 165.
[59] W.H. Hutt trafnie zauważa, że odrzucenie prawa rynków przez Keynesa wynikało z jego niezrozumienia, gdyż J.B. Say nie twierdził, że zagregowana podaż dóbr i usług oraz zagregowany popyt na dobra będzie zawsze sobie równy. Prawo Saya mówi, że dobra płacą za inne dobra, a to znaczy, że zdolność do stworzenia zapotrzebowania na dobra i usługi od innych wynika z przychodu uzyskanego dzięki własnym aktom produkcji. Oznacza to, że bogactwo tworzy się z produkcji, a nie z konsumpcji. W.H. Hutt, A Rehabilitation of Say’s Law, Ohio, 1974, s. 13, 27.
[60] J.M. Keynes, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, przeł. M. Kalecki, S. Rączkowski, Warszawa 2003, s. 332.
[61] L. von Mises, Ludzkie działanie…, s. 6.
[62] J.M. Keynes podaje następującą definicję niedobrowolnego zatrudnienia: „Ludzie są bezrobotni nie z własnej woli, jeżeli – w wypadku niewielkiej zwyżki cen artykułów konsumpcji robotniczej w porównaniu z płacą nominalną – zarówno łączna podaż siły roboczej gotowej do podjęcia pracy za wynagrodzenie według bieżących stawek płac nominalnych, jak i łączny popyt na nią przy tych stawkach byłby większy od istniejącego poziomu zatrudnienia”. J.M. Keynes, dz. cyt., s. 16. H.H. Hoppe trafnie zauważa, że w zaakceptowaniu przez pracowników niższych stawek nominalnych przy niezmienionych cenach towarów nie ma niczego niedobrowolnego. H.H. Hoppe, Ekonomia i etyka własności prywatnej…, s. 166.
[63] M. Novak, Liberalizm – sprzymierzeniec czy wróg Kościoła, przeł. W. Büchner, Poznań 1993, s. 220–221.
[64] Jan Paweł II, Laborem…, nr 9.
[65] S. Nowak, Więź z Bogiem przez pracę [w:] Jan Paweł II, Laborem exercens. Tekst i komentarze, J.W. Gałkowski, Lublin 198, s. 146.
[66] Jan Paweł II, Encyklika Sollicitudo rei socialis. Z okazji dwudziestej rocznicy ogłoszenia „Populorum progressio” (1987), Watykan 1987, nr 15.
[67] Tenże, Centesimus…, nr 25.
[68] Tenże, nr 13.
[69] M.A.M. Krąpiec, Ludzka wolność i jej granice, Lublin 2000, s. 132–135.
[70] Konstytucja duszpasterska o Kościele…, nr 71.
[71] W. Kwaśnicki, Historia myśli liberalnej, Warszawa 2000, s. 246.
[72] J.F. Crosby, Zarys filozofii osoby, przeł. B. Majczyna, s. 33.
[73] L. von Mises, Nation, State and Economy. Contribution to the Politics and History of our Time, przeł. L.B. Yeager, Indianapolis 2006, s. 32.
[74] Jan Paweł II, Laborem…, nr 23.
[75] Deklaracja o wolności religijnej „Dignitatis humanae” (7 XII 1965) [w:] Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, nr 5.
[76] Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris Consortio. O zadaniach rodziny w świecie współczesnym (1981), Wrocław 1994, nr 45.
[77] L. von Mises, Nation, State and Economy…, s. 30.
[78] Katechizm…, nr 1913.
[79] Jan Paweł II, Centesimus…, nr 43.
[80] M. Zięba, Demokracja i antyewangelizacja, Poznań 1997, s. 70–75.
[81] Benedykt XVI, Encyklika Spe salvi. O nadziei chrześcijańskiej (2007), Kraków 2007, nr 25.
[82] Instrukcja Erga migrantes… nr 37.
