Niezależnie od tego, jak inflacja lub deflacja ostatecznie wpływa na wysokość stopy procentu pierwotnego, nie istnieje związek między tymi zjawiskami a przejściowymi zmianami rynkowej stopy procentowej wywołanymi przez zmiany relacji pieniężnej spowodowane czynnikami pieniężnymi. Jeżeli dopływ pieniądza i jego substytutów do systemu rynkowego lub jego odpływ powoduje najpierw zmiany na rynku kredytów, to związek między rynkowymi stopami procentowymi a stopą procentu pierwotnego zostaje przejściowo zakłócony.
Stopa rynkowa wzrasta lub maleje wskutek zmniejszenia lub zwiększenia ilości pieniądza oferowanego w postaci kredytu, co nie ma związku ze zmianami pierwotnej stopy procentowej, które z czasem mogą się pojawić jako wynik zmian relacji pieniężnej. Stopa rynkowa zaczyna odchylać się od wysokości określonej przez pierwotną stopę procentową i pojawiają się siły, które wymuszają nowe dostosowanie do stopy pierwotnej. Może się zdarzyć, że w trakcie tego dostosowania zmienia się wysokość procentu pierwotnego, a niekiedy zmiana ta wynika również z procesów inflacyjnych lub deflacyjnych wywołanych przez to odchylenie. Końcowa stopa procentu pierwotnego określająca końcową stopę rynkową, do której zmierza dostosowanie, nie jest równa stopie, która obowiązywała przed pojawieniem się zakłóceń. Może to mieć pewien wpływ na proces dostosowania, ale nie zmienia jego istoty.
Zjawisko, które tu badamy, polega na tym, że stopę procentu pierwotnego określa dyskonto dóbr przyszłych względem dóbr teraźniejszych. W zasadzie jest ono niezależne od podaży pieniądza i i jego substytutów, choć zmiany podaży pieniądza i jego substytutów mogą pośrednio wpływać na jego wysokość. Tymczasem rynkowa stopa procentowa brutto może zmieniać się pod wpływem zmian relacji pieniężnej. Konieczne jest więc dostosowanie. Jaka jest natura procesu, który zapoczątkowuje dostosowanie?
W tym podrozdziale zajmujemy się wyłącznie inflacją i ekspansją kredytową. Dla uproszczenia zakładamy, że cała dodatkowa ilość pieniądza i jego substytutów trafia na rynek kredytów, a w innych sektorach rynku pojawia się jedynie za ich pośrednictwem. Takiemu warunkowi odpowiada ściśle ekspansja kredytu fiducjarnego. Przedmiotem naszej analizy jest zatem proces wywołany przez ekspansję kredytową.
Najpierw musimy ponownie odwołać się do ażio cenowego. Wspomnieliśmy już, że na samym początku ekspansji kredytowej nie pojawia się dodatnie ażio cenowe. Nie może ono powstać aż do momentu, kiedy dodatkowa podaż pieniądza (w szerszym sensie) zacznie oddziaływać na ceny towarów i usług. Dopóki jednak trwa ekspansja kredytowa, a na rynku kredytów pojawiają się kolejne kwoty fiducjarnych środków pieniężnych, rynkowa stopa procentowa brutto podlega ciągłej presji. Stopa ta musiałaby wzrosnąć z powodu dodatniego ażio cenowego, które musiałoby stale rosnąć wraz z rozwojem ekspansji kredytowej. Tymczasem w trakcie ekspansji kredytowej rynkowa stopa procentowa brutto jest mniejsza od sumy procentu pierwotnego i dodatniego ażio cenowego.
