Pieniądz jest neutralny, jeśli zmiany siły nabywczej spowodowane czynnikami pieniężnymi wpływają jednakowo i w tym samym czasie na ceny wszystkich towarów i usług. Gdyby pieniądz był neutralny, możliwa byłaby również neutralna stopa procentowa, o ile nie istniałyby odroczone płatności. Jeśli istnieją odroczone płatności, to pominąwszy rolę kredytodawcy jako przedsiębiorcy i związany z przedsiębiorczością składnik stopy procentowej brutto, musimy również przyjąć, że w warunkach umowy uwzględniono możliwość przyszłych zmian siły nabywczej pieniądza.Oznacza to, że co jakiś czas kapitał pożyczki należy pomnożyć przez określony wskaźnik, zwiększając go lub zmniejszając w zależności od zmian siły nabywczej. Po dostosowaniu kwoty kapitału zmienia się podstawa, od której trzeba naliczać odsetki. Takie odsetki to neutralna stopa procentowa.
Gdyby pieniądz był neutralny, to neutralizację stopy procentowej można by również osiągnąć przez umieszczenie w umowie innego warunku, o ile strony kontraktu byłyby w stanie trafnie przewidzieć przyszłe zmiany siły nabywczej. Można by mianowicie określić stopę procentową brutto, która uwzględniałaby poprawkę związaną z takimi zmianami, czyli dodatnią lub ujemną korektę procentu pierwotnego. Tę poprawkę możemy nazwać dodatnim lub ujemnym ażio cenowym. W razie szybko postępującej deflacji, ujemne ażio cenowe mogłoby nie tylko całkowicie zrównoważyć stopę procentu pierwotnego, lecz nawet przekształcić procent brutto w wielkość ujemną, co oznaczałoby obciążenie pewną kwotą rachunku kredytodawcy. Jeśli ażio cenowe jest wyliczone poprawnie, to ani kredytodawca, ani kredytobiorca nie odczuwają zmian siły nabywczej. Stopa procentowa jest neutralna.
Jednak wszystkie te założenia są nierealne, nie da się ich przyjąć nawet jako hipotezy, jeśli się nie chce popaść w sprzeczności. W zmieniającej się gospodarce stopa procentowa nigdy nie może być neutralna. W takiej gospodarce procent pierwotny nie jest jednolity; występuje w niej jedynie tendencja do ustanowienia takiej jednolitości. Zanim ustali się końcowy stan procentu pierwotnego, pojawiają się nowe zmiany danych, które ponownie zmieniają ruch stóp procentowych, kierując je ku nowemu stanowi końcowemu. Gdy wszystko podlega nieustannym zmianom, nie da się ustalić neutralnej stopy procentowej.
W realnym świecie wszystkie ceny ulegają zmianom i działający ludzie muszą te zmiany uwzględniać. Przedsiębiorcy realizują nowe plany, a kapitaliści modyfikują swoje inwestycje wyłącznie dlatego, że przewidują owe zmiany i chcą na nich zyskać. Gospodarka rynkowa to w istocie system społeczny, w którym dominuje nieustanne dążenie do udoskonaleń. Jednostki najbardziej przewidujące i przedsiębiorcze starają się osiągnąć zysk przez nieustanne dostosowania działań produkcyjnych. Dostosowania te mają służyć jak najlepszemu zaspokajaniu potrzeb konsumentów – zarówno tych, które konsumenci uświadamiają sobie, jak i skrywanych pragnień, do których się jeszcze nie przyznają. Te spekulacyjne przedsięwzięcia organizatorów wywołują codzienne rewolucje w strukturze cen, zmieniając tym samym wysokość rynkowej stopy procentowej brutto.
Jeśli ktoś w oczekiwaniu podwyżki cen określonych dóbr wkracza na rynek kredytów jako kredytobiorca, to jest gotów zaakceptować wyższą stopę procentową brutto, niż stopa, którą by zaakceptował, gdyby oczekiwał mniejszej podwyżki cen, lub przewidywał, że podwyżka wcale nie nastąpi. Z kolei kredytodawca, który oczekuje również podwyżki cen, udzieli kredytu jedynie pod warunkiem, że stopa procentowa brutto osiągnie wartość wyższą od wartości, jaką osiągnęłaby na rynku, gdyby oczekiwał on mniejszych podwyżek cen lub nie przewidywał ich wcale. Wyższa stopa procentowa nie zniechęci kredytobiorcy, jeżeli zakłada, że zyski, jakie przyniesie mu planowane przedsięwzięcie, pozwolą mu spłacić większe odsetki.
